Ergens staat het me nog altijd tegen, de term “levenskunst”. Het invulling geven aan het leven, gezien vanuit het individu. De laatste tijd zijn er mooie boeken over de opkomst van dit fenomeen verschenen, zoals het boek van De Academie voor Levenskunst: “Aanwijzingen voor het goede leven“. Toch vraag ik me af waar we nu eigenlijk mee bezig zijn, als we ons bezig houden met levenskunst. En dat heeft alles te maken met mijn werk omtrent het begrip ‘veranderen’.

De onmogelijkheid van verandering
Binnenkort promoveer ik op mijn proefschrift in de hedendaagse filosofie waarin ik schrijf over de onmogelijkheid van verandering. Verandering is iets dat al heel snel toegeschreven wordt, dat iets positiefs lijkt te zijn en iets wat we allemaal nastreven. Kijk maar eens een heel reclameblok – het woord ‘nieuw’ zal je om de oren vliegen. Zolang de technologie maar vernieuwend is, is het product dat ons wordt aangeprezen blijkbaar ook beter. En dat gaat niet alleen om materieel consumentengedrag. Deze houding sijpelt door in onze relaties, in de manier van bedrijfsvoering en het bedrijven van politiek. Progressief is hip, conservatief is oudbollig.
Tegelijkertijd staan we er eigenlijk vrij weinig bij stil dat verandering niet zo eenvoudig is als het lijkt. Werkelijke verandering houdt in dat er iets dusdanigs anders is, waardoor we in de nieuwe situatie niet meer hetzelfde kunnen doen, kunnen vinden, kunnen zien als dat we daarvoor deden, vonden, zagen. Hier proef je al dat werkelijke verandering misschien wel onmogelijk is. Onmogelijk maar daarom niet minder belangrijk en noodzakelijk. Nee, mijn proefschrift heet dan ook ‘De noodzaak van het onmogelijke’. Het is het streven naar het onmogelijke dat ons menselijk maakt.
Levenskunst
Om dan weer terug te komen op het populaire idee van ‘levenskunst’. Deze term wordt gebruikt voor het denken over het menselijk leven en hoe we dit vorm geven, hoe we ons leven indelen en welke doelen we nastreven. Dit zijn belangrijke aspecten voor ieder mensenleven, dat wisten de oude Grieken al – een reflectief leven is waardevoller, geeft meer voldoening en is dus rijker.
De nare bijsmaak van het woord ‘levenskunst’ dat ik toch nog vaak krijg, komt door mijn afkeer van het idee van maakbaarheid van het menselijk leven. Een iets te gangbare manier van denken, wat mij betreft, die voor heel wat ellende zorgt op allerlei vlakken. Het is het doordraven van een existentialistische houding. Ja, alles wat wij doen, dat is een keuze, onze eigen keuze en wij zijn daar voor verantwoordelijk. Dat betekent niet dat wij alle keuzes vrij kunnen maken. De keuzemogelijkheden zijn veelal al gegeven, worden ons voorgeschoteld door de wereld waarin we leven.
Nieuw opium voor het volk?
Levenskunst als de manier om binnen die beperkte wereld een illusionair beeld van vrijheid en controle over ons eigen leven te houden is een nieuw soort opium voor het volk. Het is een hedendaagse religie die de mens als middelpunt zet, maar daarin geen ruimte laat voor het onmogelijke. Een combinatie van seculier humanisme en existentialisme waarbij de mens als bovenaan de voedselketen staat. Waarbij de kunst om het leven vorm te geven aan ieder individu wordt gegeven al naar believe.
Misschien is deze lezing van het begrip ‘levenskunst’ onjuist en te beperkt. Toch blijft mijn vrees in een wereld te leven waarin deze opvatting normaal is. Waar blijft de werkelijke verandering – die juist waardevol is omdat deze nooit echt verwezenlijkt kan worden. Dat wat in de liefde ligt verborgen, in de mystieke ervaring, in het wetenschappelijke eureka. Dat wat nooit bedacht kan worden, wat niet voorbereid kan worden, dat een breuk vormt met het werkelijke, maar wat wel uitgebannen kan worden door een strikt mensbeeld aan te hangen waardoor de ruimte voor het onmogelijke drastisch wordt ingeperkt.
Sleutelbegrip: Reactie?!
Een van de manieren om een werkelijke verandering op gang te brengen, is door het werkelijk andere te accepteren, te zien, te ontmoeten. Daarom nodig ik u hierbij uit om te reageren, om mijn ander te zijn om mijn blik te verbreden, of om mij uw ander te laten zijn. Reageer, stel vragen, suggereer andere richtingen. Via het formulier hieronder, of via de mail: [email protected] of [email protected]
Afbeelding: symphony of love via Compfight cc.
Eerder gepubliceerd op Zinweb.nl