Het is steevast de vraag die iemand je stelt wanneer je vertelt dat je filosofe en kunstenares
bent. Het antwoord is echter elke keer anders – misschien omdat het een goede vraag is. Maar waarschijnlijk heeft het meer te maken met het werk waar ik op dat moment mee bezig ben, of met iets dat ik pas gelezen heb.
“If art needs to be explained it is no longer art.”
~ Pierre-Auguste Renoir

Eerder verschenen in de nieuwsbrief van kunstacademie Vrije Academie ’t Pad.
Maar laten we deze vraag eens proberen te beantwoorden, in een serie aan de hand van
uitspraken van kunstenaars en denkers. Een onderscheid dat overbodig is, want kunstenaars zonder het vermogen om te reflecteren over zichzelf, hun werk en de positie die ze innemen in de wereld zijn geen kunstenaars.
Evenals denkers en filosofen, die zonder een scheppend en creatief vermogen zichzelf geen
denker zouden moeten noemen. Toch is de verhouding van filosofie en kunst niet zo vanzelfsprekend en makkelijk te begrijpen. Renoir schreef dat als kunst uitgelegd moet
worden, het niet langer kunst is. Daarmee legt hij een vinger op een zeer punt. Want
hoe vaak staan we niet voor een kunstwerk en proberen we het met ons hoofd te
pakken te krijgen, te begrijpen? Op dat moment is het al te laat, is de kunst verdwenen.
Dat betekent niet, dat je bijvoorbeeld met kinderen of met familieleden niet over kunst kunt praten, of ze aan de hand van woorden kunt uitleggen wat jij in een werk ziet, wat je voelt, wat het met je doet. Dat is ook niet waar Renoir naar verwees, denk ik. Ook is het niet verkeerd of fout om met je hoofd te willen begrijpen wat een kunstenaar heeft willen zeggen, of welke plek een werk inneemt in de kunstgeschiedenis. Maar kunst, en de ervaring van kunst… dat is wat anders.
De filosoof Alain Badiou (1937- ) beschrijft naar mijn idee de ultieme ervaring die kunst mogelijk maakt. De kunst – maar ook in de liefde, het politieke en wetenschap – is een plek waar waarheid kan ontstaan. Waarheid is niet iets wat onveranderlijk is, maar is juist datgene dat doorbreekt, dat het breken van het dagelijkse, het doorgaande, mogelijk maakt. Hoe dit precies gebeurt is bij Badiou een ingewikkeld en technisch verhaal. Maar de relatie met de mystieke ervaring en het gevoel op te gaan in de ander wanneer je liefde ervaart. Dat zijn de momenten waarop er zich een waarheid aandient.
En dat is kunst, zouden we kunnen zeggen. Dat moment dat je die ervaring hebt die
een verandering teweeg brengt in jezelf. Een moment van transformatie, hoewel er geen sprake is van een trans-formatie, maar een totale breuk met het verleden plaatsvindt. Geen wonder dat kunst pijn kan doen, je kan raken. Maar het moment dat we er over gaan
nadenken, over die specifieke ervaring die kunst mogelijk maakt, verliezen we het moment. En dat wist Renoir ook.
Artikel Wat is Kunst deel 1 Vrije Academie t Pad Nicole Maart 2016