Een vorm van kunst die me na aan het hart ligt is de levenskunst, een specifiek filosofische kijk op het leven, filosofie en kunst. Binnen de levenskunst gaat het erom dat kunst en filosofie niet zomaar dingen zijn waar je over praat, maar het zijn performatieve zaken. Je hele leven is een belichaming er van.

Recent las ik een boek van de filosoof Costica Bradatan getiteld “Sterven voor een idee – Filosoferen met gevaar voor eigen leven” (Uitgeverij Ten Have, 2016). Het is niet een verheerlijking van een romantisch idee dat we bereid moeten zijn ons leven op te offeren, maar juist dat door het leven, het ‘zelf’ van de mens op te vatten als ‘werk in uitvoering’. Daartoe haalt Bradatan een lange geschiedenis aan binnen de filosofie die al te vinden was bij Socrates, en in onze tijd bij Foucault en Hadot gevonden kan worden.
Maar ook binnen de kunst en voor de kunstenaar gaat dit op. Hoewel Bradatan die link niet legt, kan ik niet anders dan het zien van het leven en lichaam van de kunstenaar als een integraal deel van zijn kunstenaarschap. Kunst maken is immers ook niet iets dat je zomaar opeens doet, en wanneer het van buitenaf wordt onderdrukt, dan verzet de kunstenaar zich hier tegen, eventueel met gevaar voor eigen leven. Het kunst maken, het uitdragen van het proces dat in hem of haarzelf afspeelt kan niet ophouden aan de grenzen van geloof, land of tijdperk.
Filosofie en kunst raken elkaar dus erg nauw, hoewel ze beide een andere vorm van uiting hebben. Een uiting (het kunstwerk, het geschrevene) die volgens Bradatan geen doel op zich mag zijn. De kunstenaar heeft niet als doel om kunst te maken. Nee, deze uitingen zijn “slechts een middel om een transformatie te bewerkstelligen bij hen die ze schreven of lazen.” Of: maakten of bekeken, wanneer we het vertalen naar het kunstzinnige domein. Dat geeft nogal een andere kijk op het maken van kunst, eentje die dienstbaarheid en ontwikkeling centraal stellen. Kunstenaar ben je dus vooral voor jezelf, waarbij, volgens filosoof Pierre Hadot (1922-2010), het er niet zozeer om gaat om een inhoud over te brengen, maar “om hem te vormen”, om hem er toe te brengen “een bepaalde reis te maken tijdens welke hij geestelijke vooruitgang zal boeken.”
Wat zou er gebeuren als dit werkelijkheid wordt in musea, en scholen! In plaats van te kijken naar de naam, status, en de prijs van een kunstwerk, komt dan wellicht een veel belangrijker aspect weer naar voren. Geen ‘affe’ plaatjes meer die bedacht zijn op basis van de boodschap die overgebracht moet worden. En zo ook in de filosofie – geen politieke overtuigingen, maar boeken waarin de auteur zich kwetsbaar opstelt en de limieten van zijn eigen denken durft te doorbreken.
Levenskunst is dus niet het bekijken van het leven alsof het een kunstwerk is, een canvas dat we zelf in kunnen vullen. Levenskunst is het kunst-maken als een performatief levenswerk zien, waarbij we niet anders kunnen dan alles wat we voortbrengen te zien als onderdeel van dat bezielde leven.
 Meer informatie over het boek: Sterven voor een idee – Filosoferen met gevaar voor eigen leven. 
 
 
 
 
 
 
Dit stuk verscheen ook in de nieuwsbrief mei 2016 van Vrije Academie ’t Pad.