Deze recensie van een wederom indrukwekkend boek van Michel Houellebecq schreef ik iets meer dan een half jaar geleden voor Zinweb. Helaas blijft het actueel. Een zinderend sterk boek, dat zoals alle boeken van Houellebecq je na laat denken over het pessimisme en de laksheid waarmee we onze eigen levens vullen, als we niet uitkijken.


Iets meer dan een jaar geleden werd de redactie van het satirische blad Charlie Hebdo in Parijs overvallen en 12 mensen werden vermoord door terroristen. Michel Houellebecq verloor daarbij een van zijn vrienden, en veroorzaakte veel ophef door de publicatie in dezelfde week van zijn boek ‘Sousmission’. Een roman over het verval van Frankrijk dat onder een Islamitisch regime komt te staan. In mei kwam het boek uit in het Nederlands. Een analyse door Nicole des Bouvrie, een jarenlange Houellebecq-liefhebber.
Houellebecq?! Wie?
Er zijn pakweg drie groepen mensen te onderscheiden. Ten eerste zijn er mensen die Michel Houellebecq en zijn elitaire houding, zijn vreemde en bizarre, pornografische boeken niet uit kunnen staan. Dan zijn er op de twee plaats mensen die uitkijken naar zijn volgende boek, die hem zien als spreekbuis van de post-postmoderne tijd. En dan zijn er mensen die nog nooit van Houellebecq hebben gehoord.
Ikzelf behoor al een hele tijd tot die tweede categorie, hoewel ik mensen die hem niet uit kunnen staan ook kan begrijpen. Zijn boeken zijn rauw, en elk doorspekt met harde oordelen over de huidige maatschappij. Maar dan op zo’n manier dat het geen oordelen zijn, maar enkel een doortrekking van wat er tegenwoordig gebeurt en dat doorgetrokken tot in het absurde. Op die manier maakt Houellebecq in mijn ogen op een zeer erudiete manier korte metten met onderdelen uit onze cultuur. Hij geeft in elk van zijn boeken een doembeeld, hij beschrijft op een serieuze manier het heden dat we liever niet willen zien. (Logisch dus dat mensen zich tegen zijn boeken verzetten. Het komt regelmatig hard aan, een kritiek op de gevestigde orde.) Het is ironie zonder ironisch te worden. Een knipoog zonder knipoog.
Laatste boek: Onderworpen
Lange tijd was het niet duidelijk of er nog een boek zou komen. Houellebecq was er klaar mee, leek. Hij had zichzelf laten overlijden in zijn laatste boek en daarmee leek de zaak afgedaan. Maar het bleek niet zijn laatste boek. En met het boek ‘Onderworpen’ is Houellebecq schijnbaar een nieuwe weg ingeslagen, maar eigenlijk doet hij precies wat hij al die jaren heeft gedaan. Weer is een alleenstaande middelbare man aan het woord, weer komt de samenleving en het verlies van morele waarden en een gevoel van zinloosheid van het bestaan naar voren.
Maar ditmaal komt daar nog iets bij kijken, iets wat we niet echt gewend zijn van Houellebecq – politiek. De hoofdpersoon – ik neem aan dat het Houellebecq zelf is, qua karakter, want het is een personage dat we in verschillende gedaantes in al zijn boeken terug zien komen – neemt geen besluit, neemt geen standpunt in. Hij observeert wat er gebeurt in Frankrijk, als er steeds meer geweld uitbreekt en enkel een gematigde Islamitische partij de meerderheid behaalt in het parlement. Verandert er dan eigenlijk wel iets? En is dat wel zo slecht, als je tenminste de polygamie en de veranderende regels voor vrouwen niet zo nauw neemt.
Aanrader
Maar naast die politieke inslag is het toch vooral weer een typisch Houellebecq-boek. Met prachtige inzichten over atheïsme en religie, over leven zonder doel, zonder morele inslag en zonder het gevoel te hebben daar iets aan te kunnen doen. Maar omdat het zo helder en duidelijk een portret is van de huidige mens, is het tegelijkertijd een verontrustend en aansporend boek, wat aanzet tot denken. Want onze houding heeft consequenties, daar kunnen we op wachten, of we kunnen er iets aan doen. Zeker een aanrader dus, voor iedereen geïnteresseerd in analyses van de huidige samenleving, in Islam, en voor iedereen die van Houellebecq houdt óf nog nooit van hem gehoord had.

Over het boek:
Onderworpen
Michel Houellebecq – vertaling Martin de Haan
Arbeiderspers, 2015.
Afbeelding: van nu.nl.
 
Overigens ook een leuke serie boeken voor de liefhebbers: Boudica. Het eerste boek.